Neplodnost ili sterilitet je veliki medicinski, ali i socijalni problem, sa kojim se, nažalost, suočava sve veći broj parova. Sterilitet pogađa i muškarce i žene, i to nezavisno od starosne dobi. Studije su pokazale da je procenat populacije pogođen ovim problemom od 7% do 26% i da tek oko 50% neplodnih parova potraži ljekarsku pomoć, a oko 22% njih se podvrgne liječenju.

Sadržaj članka:

• Šta je neplodnost
• Primarni i sekundarni sterilitet
• Najčešći uzroci neplodnosti kod žena

1. 1. 1. Poremećaji ovulacije
      2. Poremećaji jajovoda
      3. Poremećaji na nivou materice i cerviksa
      4. Endometrioza

• Najčešći uzroci neplodnosti kod muškaraca
• Dijagnoza neplodnosti
• Liječenje neplodnosti
• Dijagnoza i liječenje neplodnosti u klinici Be Well

Šta je neplodnost?

Neplodnost se definiše kao stanje reproduktivnog sistema koje karakteriše izostanak kliničke trudnoće nakon 12 ili više mjeseci redovnih, nezaštićenih odnosa. Neplodnost je sve rašireniji medicinski problem u svijetu, kao i kod nas. Razvoj medicine u liječenju steriliteta i vantjelesne oplodnje omogućava da se od parova koji se bore sa neplodnošću, 80% njih ipak ostvari u ulozi roditelja.

Kod trećine parova neplodnost je uzrokovana muškim faktorima, kod trećine su u pitanju ženski faktori, a ostatak čine smetnje kod oba partnera. Postoje i parovi kod kojih se nakon kompletne obrade ne uspije otkriti tačan uzrok steriliteta (idiopatska neplodnost).

Primarni i sekundarni sterilitet

Sterilitet se može definisati kao primarni i sekundarni, u zavisnosti od toga da li je u prošlosti već dolazilo do začeća, trudnoće ili porođaja.

Za primarni sterilitet se označava stanje u kojem par u reproduktivnom razdoblju uz redovne, nezaštićene odnose tokom godinu dana ne ostvaruje trudnoću.

Sekundarni sterilitet određuje stanje nemogućnosti postizanja trudnoće nakon barem jedne prethodno ostvarene trudnoće.

Bitno je razlikovati sterilitet od infertiliteta. Kako je ranije objašnjeno, kada se radi o sterilitetu, onda žena ne može da ostane trudna, dok je o infertilitetu riječ onda kada žena ostaje u drugom stanju, ali ne može da iznese trudnoću do kraja.

Subfertilitet ili umanjena plodnost označava stanje u reproduktivnom nastojanju para pri kojem trudnoća može nastupiti, ali u pravilu nastupa nakon dužeg perioda nego sto je slučaj kod normalno plodnog para kod kojeg je prosječna mogućnost zanošenja po ciklusu oko 20%.

U anglosaksonskoj literaturi pojam sterilnosti označava apsolutnu nemogućnost zanošenja, a pojam infertilnosti odgovara našem značenju pojma steriliteta.

Najčešći uzroci neplodnosti kod žena

Sterilitet kod žena može biti posljedica različitih faktora, a mogu se podijeliti na genitalne, endokrinološke, metaboličke, psihogene, imunološke i slično. Nekada je dovoljan samo jedan faktor koji izaziva probleme sa začećem, dok je nekada u sprezi nekoliko različitih faktora koji dovode do neplodnosti kod žene.

Najčešći uzroci neplodnosti kod žena su:

1. POREMEĆAJI OVULACIJE
2. POREMEĆAJI JAJOVODA
3. POREMEĆAJI NA NIVOU MATERICE I CERVIKSA
4. ENDOMETRIOZA

Poremećaji ovulacije

Poremećaji ovulacije su među najčešćim uzrocima neplodnosti kod žena, a mogu biti na nivou hipotalamusa ili hipofiza, žlijezda odgovornih za proizvodnju polnih hormona, ili na nivou jajnika koji usljed različitih faktora mogu da ne obavljaju svoju funkciju kako treba. Uzroci poremećaja ovulacije su:

• sindrom policističnih jajnika – hormonalni poremećaj usljed kojeg dolazi do stvaranje većeg broja folikula u janicima koji ne sazrevaju, odnosno ne razvijaju se u velike, zrele fokikule koji ispuštaju zrelu jajnu ćeliju (tj. ne dolazi do ovulacije)
• disfunkcija hipotalamusa/hipofize – FSH i LH su hormoni koji se luče iz hipofize i zaslužni su za normalnu regulaciju menstrualnog ciklusa. Njihovo lučenje se može poremetiti zbog stresa, naglog gubitka težine, poremećaja u ishrani i raznih drugih faktora, što takođe može dovesti do neredovnih ovulacija ili čak potpunog gubitka ovulacije
• rana menopauza odnosno preuranjena iscrpljenost jajnika – gubitak funkcije jajnika prije 40. godine života, a takve žene jako rano ulaze u menopauzu. Do ovog stanja može doći zbog razlih genetskih poremećaja, autoiuminih bolesti, posljedica zračenja itd.
• hiperprolaktinemija – stanje povišenog nivoa hormona prolaktina u krvi, što može uzrokovati poremećaje menstrualnog ciklusa
• hipo/hipertireoza – poremećaji u radu štitne žlijezde i lučenju hormona štitnjače takođe mogu dovesti do poremećaja ovulacije i menstrualnog ciklusa

Poremećaji jajovoda

Neprohodni, odnosno oštećeni ili začepljeni jajovodi jedan su od glavnih faktora koji utiču na neplodnost tako što sprečavaju spermatozoide da dođu do jajne ćelije i onemogućavaju ili otežavaju prenos oplođene jajne ćelije do materice.

Najčešći uzroci oštećenja jajovoda:

• upala jajovoda (salpingitis) – najčešće nastaje kao posljedica neliječenih polno prenosivih infekcija
• operacije – operacije na cerviksu mogu izazvati oštećenja ili skraćenje grlića materice, dok operacije na karlici mogu oštetiti jajovode

Poremećaji na nivou materice i cerviksa

Različiti poremećaji na nivou materice mogu ometati implantaciju oplođene jajne ćelije, dok poremećaji na grliću materice (cerviksa) mogu ometati prolazak spermatozoida i na taj način smanjiti vjerojatnost za oplodnju.

Najčešći uzroci su:

• miomi – benigni tumori materice koji česti su kod žena reproduktivne dobi, a mogu ometati implantaciju zbog svoje veličine i položaja u šupljini materice
• anomalije materice – poremećaji oblika materice koji su prisutni od rođenja, a mogu otežavati začeće i održavanje trudnoće
• stenoza cervikalnog kanala – može biti urođena anomalija ili stečena zbog operacija (npr. konizacije), zračenja, infekcija i slično

Endometrioza

Endometrioza je stanje u kome dijelovi endometrijuma počinju da rastu izvan materice, što može oštetiti jajnike i jajovode i otežati začeće.

Pored navedenih uzroka, na sterilitet kod žena mogu da utiču i razni drugi faktori. Starost, odnosno godine kod žena predstavljaju značajan uzrok steriliteta, a istraživanja pokazuju da je mogućnosti steriliteta i inferilititeta kod žena u dobi između 35 i 44 godina života duplo veća u odnosu na žene između 30 i 35 godina. Takođe, pretilost i nezdrave životne navike (poput konzumiranja duvanskih proizvoda) negativno utiču na plodnost.

Najčešći uzroci neplodnosti kod muškaraca

Kao i kod žena, i kod muškaraca na neplodnost može uticati jedan ili više različitih faktora u kombinaciji. Najčešći uzroci su:

• Neodgovarajuća proizvodnja i/ili transport sjemene tečnosti (sperme) muškarca odnosno smanjen kvalitet sperme – odsustvo spermatozoida (azoospermija) ili njihov mali broj, loša pokretljivost ili abnormalnost
• Oslabljena funkcija testisa – zbog oštećenja testisa usljed različitih infekcija, mehaničke povrede, karcinoma, operacije, kriptorhizma (nespušteni testis) itd.
• Problemi sa ejakulacijom (npr. retrogradna ejakulacija, kada sperma ode u mokraćnu bešiku umjesto da izađe napolje)
• Nepravilan razvoj testisa – nepravilno razvijeni testisi ne mogu stvarati spermatozoide niti obavljati svoju endokrinu funkciju
• Varikokela – proširene vene na testisu
• Autoimuna oboljenja
• Opšte zdravlje i loše životne navike (npr. gojaznost, korištenje duvanskih proizvoda i slično)
• Životna dob
• Određeni lijekovi

Dijagnoza neplodnosti

Postavljanje dijagnoze neplodnosti u praksi započinje u ginekološkoj ambulanti iz medicinskih i sociopsiholoških razloga. Pri obradi i liječenju neplodnog para nužni su, uz analitičan stručni pristup, psihološka podrška i visok stepen etičnosti.

Kada je u pitanju ženska dijagnostika neplodnosti, ona započinje sa anamnestičkim podacima i ginekološkim pregledom. Neizostavni su Papa test, bakteriološki brisevi cerviksa, hormonalna obrada pacijentkinje (2-5 dan fsh lh e2 prolaktin tsh te 21 dan progesteron), transvaginalni ultrazvuk.

Za ispitivanje muške neplodnosti dijagnostički postupci koji se koriste su analiza spermiograma i spermokulture partnera. Spermiogram ili analiza kvaliteta sperme je jedna od osnovnih pretraga koje se provode kod testiranja muškaraca na plodnost. Spermokultura je takođe standardna analiza za ispitivanje muške plodnosti kojom se identifikuju mikroorganizmi u spermi koji mogu biti potencijalni uzročnici upale mokraćnog sistema i samim tim i problema sa začećem.

Ultrazvučnim pregledom u prvoj fazi ciklusa dobijamo informacije o kvaliteti proliferativne faze, stanju folikula (folikulometrija) i naravno prisustvu ili odsustvu eventualnih polipa i submukoznih mioma koji mogu ometati implantaciju oplođene jajne ćelije.

UZV pregledom u drugoj fazi ciklusa dobijamo informacije o stanju endometrija tj. njegovoj debljini koja je neophodna  u fazi implantacije oplođene jajne ćelije.

UZV pregledom dobijamo uvid u eventualne anomalije reproduktivnog sistema: deformacije uterusa, aplazije, hipoplazije, septume, miome, adenomioze, jajovoda, jajnika (policistični jajnici), tuboovarijani apscesi, tumori, endomatrioze, vaginalne opstrukcije, endmoatrijalni polipi, intrauterine adhesije.

Liječenje neplodnosti

Liječenje neplodnosti se bazira na osnovu podataka dobijenih dijagnostičkim procedurama. U timu su ginekolog, psiholog, genetičar, urolog i endokrinolog. Liječe se žena ili muškarac, ili oba partnera, u zavisnosti od toga kod koga su na osnovu pretraga otkriveni uzroci koji doprinose neplodnosti.

Muška neplodnost, u zavisnosti od uzroka, se može liječiti:

• antibioticima
• endokrinološkom terpijom
• operativnim zahvatima
• suplementima
• izbjegavanjem nezdravih navika

Ženska neplodnost se takođe, u zavisnosti od uzroka, liječi adekvatnom terapijom koja može biti:

• antibiotska
• endokrinološka
• hirurška

Pored ovih načina, pacijentima se savjetuju i postupci potpomognute oplodnje ili vantjelesne oplodnje (postupci IVF, ICSI i sl.) u specijalizovanim ustanovama za liječenje neplodnosti.

Dijagnoza i liječenje neplodnosti u klinici Be Well

Dijagnostički postupci i liječenje neplodnosti u našoj klinici započinju u ginekološkoj ambulanti, te se onda u liječenje neplodnog para uključuju i drugi specijalisti, poput psihologa, urologa ili endokrinologa. Važno je naglasiti da su pri postavljanju ove dijagnoze, te u liječenju neplodnog para, izuzetno bitni, uz analitičan stručni pristup, psihološka podrška i visok stepen etičnosti, što vam naša klinika omogućuje.

Ukoliko imate probleme sa začećem, javite se u našu kliniku kako bismo otkrili uzroke, te na vrijeme započeli liječenje. Termin za pregled u Be Well-u možete zakazati na brojeve telefona 051 965 256, 066 33 44 55, na e-mail adresu [email protected] ili putem zvanične stranice naše klinike www.klinikabewell.com.

dr Marijana Lukač, specijalista ginekologije i akušerstva